Veiligheid primeert: naar een fietsrijbewijs of niet?

Naar een fietsrijbewijs of niet?

In 2022 onderzocht Fietsberaad Vlaanderen het ‘fiets-dna’ van de Vlaming. Daaruit blijkt dat de Vlaming relatief tevreden is over de fietsvriendelijkheid van de regio. Goed nieuws, zou je denken, al is diezelfde Vlaming niet blind voor de vaak manke infrastructuur en de toenemende drukte op het fietspad. Alles kan altijd beter.

Naar het werk fietsen heeft meer voordelen dan nadelen. Het ontspant en het geeft je een goed gevoel. Twee keer per dag een kwartier bewegen in de buitenlucht verbetert je basisconditie al voelbaar. Je ergert je niet langer aan die ellendige files en je weet nagenoeg precies hoe lang je onderweg zult zijn. Fietsen is bovendien gratis; sterker nog: vaak brengt het nog op ook. Van een fietsvergoeding word je weliswaar niet rijk, het voelt toch lekkerder om ze te krijgen dan om dure brandstof te betalen. Vaak kun je via je werkgever goedkoop een e-bike leasen. Voorts is fietsen duurzaam: wie zorgzaam wil omgaan met de planeet, gaat fietsen, niet?

Of beter niet?

En toch. In oktober 2022 liet een man van zesenveertig in het Limburgse Genk het leven bij een botsing tussen twee speed pedelecs. De verkeersbarometer van Vias (december 2022) leert ons dat het aantal letselongevallen bij fietsers met dertien percent toeneemt. Dat zijn bijna duizend slachtoffers, de meeste in het Vlaams Gewest: vorig jaar overleden zesendertig fietsers ter plaatse, haast drie keer zoveel als in het Waalse en Brusselse Hoofdstedelijke Gewest samen. (Aangestipt moet wel worden dat Vlaanderen ook vijf keer meer fietsers telt dan beide andere gewesten.)

Evolutie in België van het aantal letselongevallen waarbij minstens één fietser betrokken is – 2022: eerste negen maanden (Bron: Vias.be)

Ook in Nederland belanden alsmaar meer fietsers op Spoedeisende Hulp (+28%), zo blijkt uit cijfers van Kenniscentrum Letselpreventie. Kanttekening: 2022 kwam na een coronaperiode waarin het op de openbare weg veel minder druk en dus veiliger was. In de eerste negen maanden van 2022 raakten in heel België 1305 e-steppers gewond, een stijging tegenover 2021 met meer dan tachtig percent. Logisch, want de elektrische step raakt steeds vaker ingeburgerd. Noot: de speed pedelec is zowel in België als in Nederland volgens de wet een bromfiets, en hij is dus niet in deze statistieken opgenomen.

Angst in de jungle?

Mark (65) uit een Antwerpse randgemeente ging met pensioen. Hij trakteerde zichzelf op een dure maar degelijke e-bike om chill maar sportief te kunnen genieten van zijn oude dag. Viel dat even lelijk tegen! “Op een weekdag durf ik nauwelijks buiten te komen. Langs alle kanten schieten ze je voorbij.” ‘Ze’ zijn dan de e-steps en speed pedelecs, monowheels of elektrische scooters, vouwfietsen, deelfietsen, bakfietsen… Kinderen kopen voor moeder of vader een e-bike voor hun zeventigste verjaardag, omdat de gewone fiets stilaan wat te zwaar en te lastig wordt, maar na twee keer proberen rijden ze er nooit meer mee. “Het is alsof die fiets met mij aan de haal gaat, ik heb er geen controle over,” hoor je als excuus.

“Op een weekdag durf ik amper naar buiten. Ze schieten je langs overal voorbij.”

Te snel. Te riskant. Onveilig. We leven nu eenmaal in een tijd van hoger, verder, sneller. De forse toename van het aantal gebruikers verandert het fietspad in verstedelijkt gebied in een jungle, waar de wet geldt van de sterkste, de snelste, de grootste waaghals. Jonge snaken op hun e-step, hoofdtelefoon op, rechte rug, de blik strak voorwaarts, zigzaggend als dansers op een slappe koord. Het groepje wielertoeristen dat de vaart erin wil houden. Pedelecs op speed. Daartussen jonge ouders met hun kroost in een bakfiets, een stoet ouderen op daguitstap, een enkeling met een elektrische driewieler. Alle mogelijke snelheden en formaten krioelen kriskras door elkaar. Het kan niet anders of dat moet af en toe flink fout gaan.

Infrastructuur up-to-date?

Lang en breed, snel of traag, allemaal samen op die smalle rode fietsstrook. Zowel in België als in Nederland moet een fietspad in elke rijrichting minstens twee meter breed zijn. Een traditionele fiets is vijfenzeventig centimeter breed en de gemiddelde fietser slingert van nature een beetje. Bredere fietsen mogen in Nederland ook de rijbaan volgen. In de Vlaamse lintbebouwing is een fietspad van twee meter niet overal haalbaar, in Wallonië zijn fietspaden eerder schaars.

Als tussenoplossing bakent de wegbeheerder dan een strook af langs de rijbaan, een oplossing die niet zonder gevaar is. Een ware plaag vormen de talloze hindernissen op de fietspaden: vuilniszakken, bestelwagens die een vracht afleveren, foutparkeerders bij de bakker, brutaal openzwaaiende autoportieren, parkeermeters, verkeersborden soms pal in het midden van het fietspad, voetgangers… Fietsen in de stad is als een hindernissenparcours lopen: vervelend, vermoeiend en nog het meest van al… gevaarlijk!

De wegcode gekraakt

Het grootste gevaar vormt de fietser zelf. Wie het gewoel op het fietspad gadeslaat, stelt zich al snel pertinente vragen. Wegcode, iemand? Fietsers rijden tegen de rijrichting, zwakke weggebruikers negeren het rode licht, auto’s halen fietsers in op een fietsstraat… Wie is zich überhaupt nog bewust van de regelgeving? Als je elke overtreding zou bekeuren, was de staatsschuld zo afgelost.

“Alsof die fiets met mij aan de haal gaat, ik lijk er geen controle over te hebben.”

Hoeveel fietsers passen hun snelheid aan de omstandigheden aan? Fietsen op het voetpad: mag dat zomaar? Bij hoeveel fietsen is de verlichting in orde? Mogen mensen al fietsend gsm’en? Misschien weten veel fietsers gewoon niet meer wat wel mag en wat niet. Moeten we misschien om de zoveel tijd een weekje naar school om onze kennis bij te spijkeren? Een update van de wegcode, zoiets.

De wegbeheerder maakt het ook niet altijd eenvoudig. De ene keer mag je in beide richtingen fietsen, op een andere plek weer niet. Voor fietspad, fietsstraat of fietssuggestiestrook gelden verschillende regels. Wie kent ze? Dikwijls is er niet te weinig signalisatie, maar juist te veel. Dat blauwe, rechthoekige bord met 25 km/u erop dat recent is opgedoken: is dat een gebod, een verbod of een aanwijzing? Speurwerk leert dat het een adviesbord betreft en dat het geen officiële verkeersbord is… Kortom, je fietst verloren in het labyrint van aanwijzingen, signalisaties en verkeerslichten die niet op elkaar lijken afgesteld.

Verslaafd aan snelheid

Met die speed pedelec hoef je niet per se sneller dan veertig te rijden, had de verkoper nog gewaarschuwd. Je rijgedrag te allen tijde aan de omstandigheden aanpassen: je weet het wel, maar… In het begin rijd je steevast op Eco of Tour, fluitend en op het gemak. Dan denk je: het hoéft misschien niet, maar het kàn wél. Met een Porsche wil je toch ook weleens het pedaal induwen? Tandje bij, naar Sport en Turbo: heerlijk, toch? En verslavend! Fiets je nog minder dan dertig per uur of is de hang naar vaart te verleidelijk?

“Met z’n allen op die smalle fietsstroken: dat moet gewoon af en toe fout gaan.”

Ik weet wat ik doe, denk je en zeg je. Daar komen ongelukken van, zegt de toeschouwer. Is zo’n speed pedelec nu nog een fiets of is het een bromfiets? Veel bezitters weten het zelf niet. Naar aanleiding van de dodelijke aanrijding tussen twee speed pedelecs in Genk deed een verkeersdeskundige op de radio enkele forse uitspraken.

“Veel gebruikers zien het nog als een snelle fiets, maar het is in feite meer. De snelheid die je kunt halen, de risico’s die je neemt, de reactiesnelheid die nodig is… De andere weggebruikers moeten ook nog aan dat nieuwe voertuig wennen en de infrastructuur is nog niet aangepast. Zelfoverschatting, onderschatting van het risico, snelheid en infrastructuur vormen de ideale mix voor verkeersongevallen.” Fijntjes voegt hij eraan toe: “Kan een rijbewijs voor speed pedelecs misschien een oplossing zijn?”

Lees ook